Τίρσο ντε Μολίνα

(Tirso de Molina, ψευδώνυμο του Fray Gabriel Tellez, Μαδρίτη 1584; – Αλμαθάν, Σόρια 1648). Ισπανός θεατρικός συγγραφέας. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Αλκαλά ντε Ενάρες και μπήκε στο μοναχικό τάγμα των αδελφών του Ελέους. Έμεινε μερικά χρόνια στη Νότια Αμερική, κυρίως στον Άγιο Δομίνικο, όπου έδινε μαθήματα θεολογίας. Ένα μεγάλο μέρος της ζωής του όμως έζησε στο Τολέντο, όπου ανέπτυξε εξαιρετική δράση στους λογοτεχνικούς κύκλους. Χρονογράφος του τάγματος, έγραψε τη Γενική Ιστορία του τάγματος του Ελέους (1639). Το 1645 έγινε ηγούμενος του μοναστηριού της Σόρια. Η θεατρική παραγωγή του Τ. –φαίνεται ότι μεταξύ 1606 και 1638 έγραψε περισσότερα από 400 έργα από τα οποία διασώθηκαν 86, που μπορούν να αποδοθούν σε αυτόν σχεδόν με βεβαιότητα– συγκεντρώθηκε κατά μεγάλο μέρος στους 5 τόμους ή Partes, που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 1627 και 1636. Μολονότι ακολουθεί, στην ελευθερία της τεχνικής και στον σκηνικό δυναμισμό, τα ίχνη του Λόπε ντε Βέγκα, το θέατρο του Τ. διαφέρει σε πολλά σημαντικά σημεία. Ο Τ. π.χ. αδιαφορεί για τα θέματα ενός συχνά συμβατικού κόσμου, όπως ο ιπποτικός, ο μυθολογικός και ο βουκολικός και προτιμά να εμπνέεται από θέματα και μοτίβα της εποχής του ή από θέματα που περιείχαν σαφείς υπαινιγμούς γι’ αυτήν, μολονότι πολύ συχνά χρησιμοποίησε την ειρωνεία και την ελαφρά επίκριση παρά την πραγματική σάτιρα της κοινωνίας και των ηθών. Κυρίως απομακρύνεται από τον Λόπε στην κωμωδία πλοκής, γιατί ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των προσώπων, τόσο των ανδρικών όσο και των γυναικείων. Τέλος, στην απόδοση ιστορικών γεγονότων, είναι περισσότερο προσεκτικός στη χρήση των χρονικών και των έγγραφων μαρτυριών, αν και δεν διστάζει να τα προσαρμόσει στις σκηνικές απαιτήσεις. Μεταξύ των έργων του με ιστορικό θέμα, το περισσότερο γνωστό και περισσότερο επιτυχημένο είναι Η φρόνηση στη γυναίκα με βάση τη ρωμαλέα φυσιογνωμία της βασίλισσας Μαρίας ντε Μολίνα, η οποία κατορθώνει με επιδεξιότητα να αντιμετωπίσει όλες τις ραδιουργίες και τις μηχανορραφίες που γίνονταν εις βάρος του στέμματος από τον ινφάντη Φερδινάνδο Δ’. Πρέπει όμως ακόμα να αναφερθούν Ο βασιλιάς Δον Πέδρο στη Μαδρίτη, Τα σκούδα της Πορτογαλίας, 2 δράματα που αναφέρονται στον Δον Αλβάρο ντε Λούνα, και η τριλογία για τον Πιθάρο. Λιγότερο ρωμαλέα από θεατρική άποψη και δραματική κίνηση είναι τα έργα με θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως Η εκδίκηση της Θάμαρ, Αγία Ιωάννα κ.ά., αν εξαιρέσουμε το περίφημο δράμα Ο κατάδικος για απιστία, του οποίου η γνησιότητα αμφισβητείται ακόμα. Στο έργο αυτό, το θεολογικό πρόβλημα του προορισμού ή της ελευθερίας της βούλησης και επομένως της καταδίκης ή της σωτηρίας του ανθρώπου με την πίστη του, με κέντρο τις φυσιογνωμίες του ερημίτη Παύλου και του ληστή Ενρίκο, βρίσκει τόνους υψηλής και εμπνευσμένης ευγλωττίας, παρά την ακαμψία του υποτιθέμενου δογματικού που εξαίρεται. Οι κωμωδίες πλοκής και ηθών, οι περισσότερες σύμφωνες με τη δηκτική και ζωηρή διάθεση του T., παρουσιάζουν μια θαυμαστή πινακοθήκη χαρακτήρων, κυρίως γυναικών: όπως η ελκυστική και προκλητική Μανταλένα που καταφέρνει να την αγαπήσει ο ντροπαλός Μιρένο στη χαριτωμένη κωμωδία Ο ντροπαλός στο Παλάτι ή Η θεοφοβούμενη Μάρθα, που προσποιείται ακλόνητη θρησκευτική πίστη για να αποφύγει ένα γάμο που δεν θέλει. Και σχεδόν όλες βρίσκονται με τη φινέτσα τους σε ανώτερο επίπεδο από μερικά σκηνικά μέσα που χρησιμοποιούνται συχνά και μερικές φορές είναι συμβατικά, όπως το μοτίβο της γυναίκας που μεταμφιέζεται σε άνδρα στα έργα Ο Δον Χιλ με τις πράσινες κάλτσες, Αβεριγκουέλο Βάργκας, Ο έρωτας γιατρός, Το κτήμα Χουάν Φερνάντεθ ή της χωριάτισσας στο Η χωριάτισσα του Βαλιέκας. Αλλά η φήμη του T., κυρίως έξω από την Ισπανία, συνδέεται με τη δημιουργία ενός από τους μεγαλύτερους μύθους της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του μύθου του Δον Ζουάν στο έργο Ο γόης της Σεβίλλης και πέτρινος συνδαιτυμόνας (1630), ο απατεώνας ξεμυαλιστής γυναικών, που τιμωρείται με θάνατο και αιώνια κόλαση μετά την τελευταία του απάτη, το μακάβριο δείπνο με το άγαλμα - φάντασμα του κομεντατόρ Ουλιόα, πατέρα ενός θύματός του, που σκότωσε ο ίδιος. Αυτή ίσως δεν είναι μια από τις καλύτερες κωμωδίες του T., γιατί η τεχνική της είναι μέτρια και σε μερικά σημεία της είναι γραμμένη βιαστικά· αλλά και ο Δον Ζουάν του (του οποίου οι λογοτεχνικοί πρόγονοι θα πρέπει να αναζητηθούν στη λαϊκή παράδοση μερικών ρομάνθες της Γαλικίας και ίσως στο Infamador του Χουάν ντε λα Κουέβα) είναι εξαιρετικά υποβλητικός και πολύπλευρος: μια προσωπικότητα πλούσια σε αντιθέσεις και ανικανοποίητους πόθους, τυπικά στομφώδης έως την τελική λύση με το ηθικό δίδαγμά της, από το οποίο ο Τ. δεν μπορούσε να ξεφύγει· είναι ασφαλώς ένα από τα συναρπαστικότερα πρόσωπα της λογοτεχνίας και εκείνο που το μιμήθηκαν περισσότερο (από τον Θαμόρα έως τον Θορίλια στην Ισπανία, τον Μολιέρο στη Γαλλία, εκτός από τους Γκολντόνι, Βύρωνα, Σο, Φρις κλπ.· και, στον χώρο της μουσικής, δεν πρέπει να λησμονείται ο υπέροχος Ντον Τζοβάνι του Μότσαρτ). Στο πεζογραφικό έργο του Τ. ανήκουν μερικά εύθυμα διηγήματα που περιλαμβάνονται στους Κήπους του Τολέδο (1621), μια συλλογή που περιλαμβάνει επίσης κωμωδίες και ποιήματα και, στο ίδιο είδος, η Διασκεδαστική διδασκαλία (1635) με πιο αυστηρό και ηθικοπλαστικό τόνο, που περιέχει κυρίως βίους αγίων. Τίρσο ντε Μολίνα: προμετωπίδα έκδοσης του έργου του «El burlador de Sevilla y combidado de piedra» (1630), το οποίο αναφέρεται στο Δον Ζουάν. (Εθνική Βιβλιοθήκη, Μαδρίτη).